DIE ZWERGE VON HITZACKER - Niedersächsischer Lorbeerhain von 1659

In oole, oole Tieden, keen Minsch kann seggen, wo lang dat all her is, denn de öllsten Lüd hebben ja von ehr Vöröllern hört, datt dat all lang her wöer un datt de Vöröllern ehr Vöröllern nicht wüßt hädden, wo lang!! - - da wöern in den Wienbarg bi Hitzacker de Ünnureedschen, de Lütten, de Dwargen. Wat se da dohn deeden? Ick weet nich genau. In´t Gebürge sünd se ja dunmals veel west, in´n Harz un in´n Deister un Riesengebirge un so; da hebben se Gold funn un Sülber und Edelgestein un hebben da mächtig in wirkt un dahn un sünd riek davon worrn un hebben ook gode Minschen, de jem west drapen hebben, un de fründlich to jem west sünd, mennigmal mit Gold und Edelstein beschenkt, - abers für de Schlichten, de sick blot ut Eigennutz an jem ran makt hadden, wör´t, an annern Dag Peerködel.. - Hier bi uns in´n Wienbarg is ja nu keen Gold un Sülber to finn; abers wahnt hebben de Lütten da in, un arbeit´t hebben´s da ook. Mäglich, datt se den Barg inheizen müßten, wil datt he ja de Tied so´n schönen Wien dragen hett, de sogar an den Fürsten sien Hoff drunken is. Un to de Tied von uns´Herzog Augustus hett ja ook mal en Dichter, Sigismund von Birken, sine Frünn Floridan un Flanton in den Barg rinschickt, un da hebben se grote Sääl in funn un herrliche Bildnissen un Säulen un Standbilder von Herzog Wittekinn un von all de annern oolen Herren, un Gold un Silber un Edelgestein un ne weissagende Frau - - - Nu ward ji woll seggen: Dichtersnack! - abers nee, dat hebben ja den Dichter sin Frünn em vertellt un nich he sülms, - anners würd ick dat je woll ook nich glöben, abers nu segg ick: Leest allens sülbens na, dat steit in´n "Niedersächsischen Lorbeerhain" von 1659. Un dat mutt doch woll wohr sien.

Un denn weet ji doch woll, datt bi Treppenschröders Huus´n Gang in´n Barg ringeiht, son richtiges Gewölbe. Abers de Gang is all oolt un kann licht mal instürzen, un wenn Du denn grad in wierst un he föll di upp´n Kopp, den so wöer de Gang twei un dien Kopp je woll ook, - un dat wöer vielleicht schade üm di, jedenfalls abers üm den Gang! Also wi willn´t man blieben laten un nu erst mal hören, wat de ollen Vöröllern von de Dwargen vertellt hebben.

Wat also eegentlich de Dwargen von Hitzacker ehr Gewarw west is, dat weet wi nich; abers können deen se rein allens, un will dat se von Harten godmäudig wiern, so hadden de Börgers von Hitzacker ehren Böddeel davon, - wenn se man sülbens good weern. Wöer da´n Muermann, orndlich un flietig, un de Arbeid güng em good von ´e Hand. He had an sien Hus at to flicken un to putzen, un weil dat et sien eegen wör, so hadd he gegen Handwarksbrut öber Fierabend daran herümarbeid un wöer doch nich farig worn. He lett also sien Kalch un sien Ledder stahn un dach, an annern Morgen mit de Sünn wedder antofangen. - Je ja, je ja: As he mit den ersten Sünnstrahl tosamen sien Huus ankeek, da weert all fix un fahrig maakt, un dat schick sick noch beter as sien eegen gode Arbeid!

Sien Nahwer weer ´n Maler. De hadd jewoll gern den Man faatt, de de Arbeid erfunn hädd, un denn würd he sick angriepen un den Erfindersmann ook angriepen, un denn süll dat je woll den Erfinner nich good gahn. - Na, uns Malermeister wörr denn nu hellschen neidisch up den Muermann, den dat so schön glück wöer mit de Arbeid, de de Dwargen dahn hadden. Un he wull sick nu von de Uennereerdschen sien Huus mal schön anstrieken laten. He stell also sien lang Leddern an´t Huus un misch sick schön Farwen un stell de Pött dabi hen un de Pinsels dato, - un denn künn de Arbeid also losgahn. Abers nu wöer Fierabend worn un he wör möed un döstig; he stell also siene Pött uppe Deel un güng na Kroog. Off he da mit sien schönen plan rutrückt is, weet ick nich, he is abers recht vergnögt worrn. Un denn gung he na Huus un sett sick up sien Kanapee und wull uppassen, at nu woll de Dwargen kehmen; un bießtt Töwen is ´e inslapen, un weil datt he so schön fiert hett, so is sien Slap ook danach west. Annern Morrn, de Sünn was all lang up, da waak uns Malermeister up von en Larmen ujn Juchen vör sien Huus. He meen, de Lüd freuen sick över de schöne Maleri von de Dwargens un güng denn ook gans vergnögt rut, - - abers wo sach sien Huus ut! Grön un Geel, un witt un swatt un Farwens, de et garnich gifft, alls dörchenanner, - un de Lüed juchen: Meister, wo sühst Du ut! Un he keek in´n Spegel, da hadden de Lütten em ook in sien Gesicht rümmerirkt un vör allem sien Näs blu un rood anteikent, as hädd he nich erst gistern Abend, nee sien ganzes Lewen lang an eer mit Grock rümarbeit.

Da wöer ne Wittfru in Hitzacker, de hätt sick mit ehre beiden Döchter von ehr Börgerstelle slecht un recht ernährt; Schulden hebben´s nich makt, abers ook keen Geld op Tinsen leggt, schon wil´s damals noch keen Kreis- un Sparkaß gewen hätt. Abers arbeit hebbens, un dat düchtig. Un Abens sünd se nich farig worrn mit dat Utsammeln von Aften un Bohnen, - de slechten för ehre eegene Köck un de goden to´n Verköp an rieke Lüe. Un as se annern Morgen wedder anfangen willn, süh so, da sünd all de slechten un verkräperten Arsten un Bohnen verswunnen, un stats ehre stahn da Säck vull von de allerbesten; - un en Gietzkragen von Nahber kann sick inne nächsten Dag gornich noog öber wunnern, dat sien Arsten un Bohnen in ´t Gohren düt Johr so slecht Bohnen willn. Wi abers weeten ja nu, wo de Uennererdschen all den Segen herholt hebben för de arme Frau un ehre Döchter.

´n besonneres Gewarw wör dunnmals noch för jeden gröteren Husholt, dat se Bier bruen möß´n. Dat wör abers denn nich son Lagerbier oder Dubbelbeer oder so; nee, ´t wör man eenfach Brunbeer un güng nich to Kopp, - abers hüt willn de Minschen je woll geern mal wat in´n Kopp kriegen, viellicht wiel se süß nich noog in´n Koop in hebben? - Un dunmols geew dat morrns noch keen Kaffee, nich mal ´n Kornkaffee; de Fruens setten eenfach ´n Pott mit Brunbeer un Mehl un Sucker odder Honning up´t Füer, un denn eten se en düchtig Stück Swattbrot dato, un dat smeck jem good un swleit ook an. - Nu wöern de Fruens in Hitzacker abers nich in´n Besitz von een eenzelten Bru-Ketel för dat Beer-Bruen, un doch hadden se nie nich Not damit. Se schickten blots ehre lütten Gören an´n Wienbarg, so in Schuernstied, un de müß´n ne Bestellung von ehr Mudding utrichten un off woll de Dwargens so frönnlich wesen wulln un jem en Bru-Ketel dohn. Un wenn´t denn erst ganz düster ward, denn so gung de Frau odder ehr Mann an den Berg ranner, un da stunn denn de paßlich Ketel. Se hebben em denn brukt un wedder an sien Platz hennebrücht, drösten nur nich vergeten, en Pot mit Brunbeer un en Stuten as Bedankemich dabitolegen, - süß künn de undankbore Frau en annermol vergewens bidden.

Och at wöer dat doch ne schöne Tied dunmols för de Huusfruens von uns´lütte Stadt! De Dargens wöern doch so´n richtigen Segen vör jem un för eere Lüd; se hulpen, as ick vertellt heff, de Flietigen un se argerten un straften de Fulen; se weern dat Geweeten un de stille Gerichtsborkeit för Jung und Olt un Riek un Arm. Worüm is dat nu hüet nich mehr so???

Dat hebben so´n poor Slüngels von Handwarksburschen schuld! De keemen een Dag so in Schummerstied an´n Wienbarg vörbi, just as een Hitzackersch Börgersfru den lehnten Beerketel wedder affliewert hadde mit den Pott Brunbeer un den Stuten as Bedankemich. Un de Bengels wöern je woll döstig von eer Loopen un freuten sick öber dat schön Beer un drunken dat heel ut; un de Stuten wör jem ook to schad liggen to laten, - se wüßten je ook nich, wat för ne Beandnis dat damit harre, - se eeten em also up. Na dat wöer ja nu eehre Dummheit, un wenn´t ook nich recht von jes was, so willn wie se dorüm noch nicht to arg schelln, wil dat wi nich weeten, off wi dat in eehre Stell beeter makt harren. Abers nee, so wat drösten se doch nich dohn, dat se den Bru-Ketel, de von de dankbore Frau noch extra schön blankputzt weer, vull scheeten deeden! - Un den güngen se noch inne Stadt un "grüßten dat Handwark", as dat in Tieden Mood weer, un de gaudmäudigen Hitzackerschen Meisters hebben jem ook an annern Morgen noch ´n Gröschen Geld mit up´n Weg gewen, enn de Goodheit von de Dwargens hadde doch natürlichewies up jem affarwt! Aber nee, de Dwargen weern an den Dag nich "good", - se weern falsch, gans falsch un fünsch öwer de oogenschienliche Slechtigkeit von de Börgers. Se wüßten jo nich, wer se den Schimp andahn hadde; un dat mag denn in´n Wienbarg an den sülbigen Dag ´n schön ´n Upruhr west wesen, so as in´n Immenstock, wenn he utwannnern will. Dull wöern se, ein dull; un utwannern wulln se, keen Dag miehr mit de Hitzackerschen, de "Pannenschieters", as se jem nu schulln, tosamembliewen. Un de Hitzackerschen wöern doch so unschüllig an düsse dreckige Nahreed!

Middernacht wör´t. De Turmklock mellte 12mal, un de Nachtwächter bloos 3mal in sien Horn un sung de ole Wies´: Twölf is de Klock, - de Fährmann wöer half-wach un wull sich grad tofreden uppe annere Sied legen un noch so´ne 4 bet 5 Stunn snurken, - - dunn klappert un klarrt dat an sien Finster, un ne piepsige Jungensstimm reep: Fährmann, hol über! - Schimpen hadde keen Zweck, he stunn up un keek rut - un sach so´ne Ort von 9- bet 10jöhrigen Jung buten stahn, abers de hadd ´n langen grisen Bort un ´n olet Gesicht un breeden Puckel, beten krumm von Arbeiden, leddern Tüg un Timpmütz, un de wink em, he sall rut kamen. Unds´Fährmann, - Schult heet he ja oll? - wer keen Bangbüx, abers he kunn sick das Grudeln doch nicht ganz verbieten, güng rut un frög, wat denn los wier. "Veel Volks sallst öber Elw`bringen. Nümm dien`n gröttsten Kahn un kumm anner Sied Geeßel!" Schult kreeg erst mal sienen Fährknecht hoch, - wat en swor Stück Arbeid was, wiel att de den Abend utwest wöer, abers nich bi Brunbeer, - nöhm sien gröttsten Kahn un föhr mit den lütten oolen Mann röber nah´n Wienbarg. Abers he wöer bald ümkiehrt, denn in´n Mahnschien sach he dor en Gewimmel un Getrimmel von lütte Lüd mit Sack un Pack un Hühn un Perdühn un Wagens un Karren; un een von de Lütten - Ji weet all, datt dat de Dargens wöern, abers Schult kenn jem ja nich, he had noch keen sehn! --de satt sogor up´n lütt Peerd, un ünner sien leddern Timpmütz keek ne Krohn herut vun idel Gold und Edelstein.

Uns´Fährmann verfiert sick denn nun nich slecht, as de lütt Mann up den Peerd em kort un kolt frog, off he jem alltosomen öber Elw föhren wull; un he segg gans ducknacksch, dat wöer ja sien Gewarw, un he wöer daför von den Magistrat anstellt, aberst de Lüd müssen em jedwerein ´n Schilling daför gewen. De Dwargenkünnig blitzt em mit sien funkelnden Ogen an un säe kort un herrisch, dat wör sien Recht, un wat sien Recht wöer, süll em ok arden. "Je un denn", seggt nu uns´Schult, "de Fährknecht kreeg för sien fuer Geschäft ook noch´n Gröschen Geld von jem". "Sall he hemm", seggt bde lütt Mann, "wi warrn uns freun, wenn wi de undanboren Hitzackerschen Minschen so drah as möglich mit´n Rücken ankieken könn".

Schult har nu gern noch fragt, wat denn de Hitzackerschen em dahn hadden, dat he so fünsch up jem wöert, se wöern doch gans ümgängliche Lüd; - abers he wagt dat gornich, son stolt sach de lütt Mann mit den güllne Kron ut, un de Dwargens fungen middewil ook all an, den Fährkahn to füllen, lütt un noch lüttere un gans lütt Kroptüg, Kisten un Kasten un Büdel un Säck, Geschir un Handarkstüg, vun all Ort un wat son ganzes Volk mit sick nehmen mutt, wenn et utwannern deiht."Holt stop!" schree uns´Fährman, "mehr gahn nich rin in´n Kasten!" un föhr aff un hadd sien Not mit sien Knecht tosamen, den vullen Kahn dörch den Strom to bringen, denn de lütten Lüe kunnen em wenig helpen, se wöern ja to lütt för sien Geschirr, un denn verstunnen se je woll allerlei, wat he nich künn, abers von Kahnföhren un Elwstrom hadden´s nu doch keen Ahnung.

Na also, uns Schulz köm in Sweet un sien Fährknecht je ook, obschon datt dat Nachts wöer un´n käulen Wind uppe Elw weihte. Abers he freu sick denn doch in Gedanken an den schönen Gröschen Geld, den he de Dwargen affnehmen wull. De Fähr hadd dunnmals noch keen feste Taxe, un wenn so Lüed sick översett en leten, de meindag nich wedder öber Elw kamen würden, denn so namm de Fährmann na Gutbedünken, un dat wöer sein goodes Recht - för damalige Tieden. Na un denn so de Dwargen, de hadden doch gewiß so vel Gold un Sülber, - da künnen se em doch to´n Affschied ´n beten von torügg laten! - - Dreemal hett uns Fährmann de Fahrt makt; up´t veerte kamm de Künnig mit sien Peerd un sien nächsten Hoffstaat röber, un sien lütt Volk, wat up em töwt hadde, sette sick all in Marsch up Caarßen los, - at dunmoal noch "Cocarescem" nöhmt würd, - un Schult höll sien Hand her, dat de Künnig em sien Lohn darupleggen süll. De steg jüst up sien Peerd, wat annersied un inn Kahn de Tied verdreben hadde, mit sowat, wat en Peerd geern deiht, wenn he lang stahn mutt un Langewiel krigt. Un de Dwargenkünnig keek mien´n Schult so vun babendagl an un seggt to em: "De Hitzackerschen sünd nix weert as wat ´n Dwargenpeerd jem trügglet!" - un domit red he sien Volk na! - - - Na, wat uns´Fährmann schimpt hett un sien Knecht dato, dar weet blots een, de up Schipfohrt west is. Un as Schult gor vun sien´n Knecht verlangen de, dat he en Peerdreck ut´n Kahn rutfegen süll, da gung dat Schimpen erst recht vör dull los. Schult grep na de Schüpp, de schon dunmols up jedet rechte Fohrtüg to finnen wöer, un wull je woll sien Knecht damit an´n Kopp gahn, besunn sich abers un dee so, as wenn he sülbens den Dreck ut dat Schip smieten würd. Abers nee, dat wöer doch gegen sien Ehr un Würden, un so lett he liggen, wat dat peerd da henleggt hadde, un schimp un güng to Bedd, opschonst dat all gegen Morrn güng; un de Knecht folg den Herrn vernünftig nah. Unnern Dag wöer Fährschult wedder fröh up; nich blot, weil datt dat dunmols noch mehr so Mood wier, nee, he harr ook slecht slapen, harr sick ja gistern Abend to veel argert; eerst weil dat he ut´n Slaap weckt wöer, - un denn all de Upstann mit de Dwargen, - un dat Sweeten, - un he dröst dabi noch nich mal veel schimpen un sien Harten Luft maaken, weil dat he in Gegenward von´n Künnig wier, - na, ´n feinen Künnig wier dat, de em mit Peerdreck belohnen dee! - un nu arger he sick vör dull, datt he so´n Mann, so´n Grootsnut, so´n Bedreeger nich mit ´n Reemen an ´n Dätz slagen harr, - odder sien´n Knecht för den sien Frechheit mit den Schüpp an´n Kop, - - nee, allens wöer em noch hüt morrn verkehrt, - un dor an´t Euwer, wo dat Peerd so lange stahn hadde un dat mit de Langewiel kreegen hadde, dor lagg je noch sien Schiet, ´n ganzen Hümpel, un in´n Kahn je doch ook, - - - odder ne, he kunn je woll noch nicht ut de Oogen kieken, - he dröhm je woll noch in´n apenboren Morrn rin: Dor lagg je keen Peerappel, - nee Appels wern dat von schieren, blitzblanken Gold!!! He nöhm een inne Hand, - schön swor, idel Gold, - beeten lütt, abers dat wöer je ook ´n Dwargenpeerd west, - Schad! - wenn dat ´n groot Peerd west weer!! - Aber, Schult, nich dröhmen und tüdern, künn süs -lüed kamen un seen de Herrlichkeit, oder de Fährknecht wull sien Deel vun affhebben, - na dat sall he ook, sall sien Schad nich sien, dat he mal in sien Leben Dwargen foert hett. Uns´Schult würd gans vergneugt bi sien Gedankens un hädd je woll binah anfungen to fleiten, abers nee, nu erst gau mit de Schüpp all dat, at dat Dwargenpeerd trügglett tosamenbröcht un feegt un kratzt, bet nix mehr trüggweer. As de Knecht na ne ganze Weil denn ook to Ruum kehm, wöer he up allens gefaßt von egen sien Utverschamtheit gistern abend, - un nu wüßt he nich, wat he seggen süll, as sien Herr em ´n blanken Dahler inne Hand drück un seggt, ünner de Slichtigkeit van de Dwargens süll he nich lieden, he harr sien Schültigkeit dahn. Un as he nu gor noch seeg, dat sien Herr den ganzen Platz, wo gistern dat Dargenpeer an ´t Euwer un in´n Kahn stahn hadde, so sier utfeegt had, as wiert ´t Danzbähn, dunn faat he sick an´n Kopp un dach nich anners as: He is narrsch worrn! Na mienswegen, wenn em dat Geld so locker inne Dasch sitt, un wenn he dat Schimpenverleernt hett, un wenn he so lustig inne rinn kiekt, - denn so kann he von mienswegen ´n lütten Sparren in´n Kopp hebben; dat schadt em nix un schadt anner Lüd nix. - Un so wöer de Fährmann un sien Knecht denn recht tofräden mit den Afftog von de Dwargens. Aber de Huusfrugens, - as de dät nächste Mal annern Barg schickten von wegen de Brupann, do kunn´n se sick nich genog dröber wunnern, dat se vergewens luern müßten.Un de Fährlüd vertellen denn je nu ehre Gesicht un vun dat Schimpen vun de Künnig öber de Slichtigkeit von de Hitzackerschen un vun den Peerdreck; - abers von dat Gold hätt Fährschult nix seggt, nich mal to sien Frau, denn de künn villicht den Mund nich hollen. Abers de Hitzackerschen Börgers wunnern sick, wat för´n schönes Gewarw doch de Fährbetrieb sien muß, un wo vel Geld de Mann doch innehmen un utgewer dee, - un de Neid wull jem packen, denn in ehr eegen Geschäft güng dat nu nich mehr mit Dwargen-Hülp, un de Lüd seggen noch hütigen Dags mit Sehnsucht nah de schöne oole Tied:

Eens woern de Dwargen de Stadt ehr Segen; - nu möten wi Börgers uns sülbens regen!

Quelle: Niedersächsischer Lorbeerhain von 1659
Die Sagen der Lüneburger Heide wurden von Etta Bengen gesammelt und für SAGEN.at zur Verfügung gestellt.
© der Zusammenstellung: Etta Bengen

SAGEN.at | Sagen | Forum | Fotogalerie | Dokus | Suchen